Od redaktorów

We współczesnej polskiej humanistyce coraz większe znaczenie nadaje się różnego rodzaju miarom osiągnięć twórczych poszczególnych badaczy. Punkty wyliczone autorom dzieł są w ich macierzystych ośrodkach naukowych sumowane, by następnie stać się podstawą wniosków o finansowanie tych jednostek. System na razie kuleje, bo w humanistyce trudno jest wyliczyć tzw. impact factor, tj. w uproszczeniu wskaźnik wynikający z liczby cytowań poszczególnych książek czy czasopism. Gdyby wszak system taki obowiązywał wcześniej, Instytut Języka Polskiego o sumę punktów by się nigdy nie martwił. Tom morfologiczny „Gramatyki współczesnego języka polskiego”, szczególnie jego części teoretyczne, a więc te, w których przedstawione zostało w sposób wyraźny wspaniałe nowe narzędzie gramatyka, cytowane jest w polskim językoznawstwie bez przerwy. Twórcą teorii morfologicznej, która w rozwoju polskiego językoznawstwa odgrywa do tej pory niezwykle ważną rolę, jest Profesor Roman Laskowski, niemal od początku swojej pracy naukowej związany z naszym Instytutem.

Teoria morfologiczna Romana Laskowskiego jest budowlą monumentalną, a kamieniem węgielnym całego fundamentu są precyzyjnie zdefiniowane pojęcia fonemu, morfonemu, morfemu i leksemu wraz z klasyfikacją leksemów na części mowy. Gmach wzniesiony został na porządnej, składniowej skale. W pałacu tym architekt po długich naradach z wykonawcami i użytkownikami zaplanował wszystkie wnętrza, a niektóre z nich też kunsztownie urządził, np. hali fleksyjny, salon czasownikowy, deklinacyjne saloniki nierzeczownikowe. Nie trzeba dodawać, że zadanie było bardzo skomplikowane, gdyż polska morfologia jest tworem niezwykle wyrafinowanym. Ale też dlatego oddziaływanie całej konstrukcji na innych konstruktorów jest olbrzymie. Zastanawiać się nad poszczególnymi jej rozwiązaniami polscy i zagraniczni teoretycy języka będą jeszcze bardzo długo.

Nie tylko wszak projektowaniu i wznoszeniu tej budowli poświęcił się Roman Laskowski w swojej działalności językoznawczej. Rozpoczął swoją przygodę z lingwistyką od badań nad dialektami śląskimi, później laskimi. Tu procentowało nie tylko zawodowe przygotowanie z zakresu slawistyki, ale i znajomość osiągnięć najnowszych metodologii, zwłaszcza strukturalizmu, który z powodzeniem aplikował do analizy faktów gwarowych. Wspólnie z Józefem Reczkiem prowadził studia nad piętnastowiecznymi glosami polskimi. Prace nad skonstruowaniem teorii morfologicznej poprzedziły studia nad fonologią i morfonologią języka polskiego. O roli Romana Laskowskiego w rozwoju refleksji nad tymi podsystemami pisze w artykule otwierającym ten tom Edmund Gussmann.

Rekonstruując system językowy, Roman Laskowski zawsze bierze pod uwagę znaczenie morfemu, leksemu, zdania, ale też całego konstruktu tekstowego, który powstaje w ramach pewnego dyskursu. Takie postępowanie z pewnością komplikuje całą budowlę gramatyczną, ale jednocześnie ją wzmacnia. Powoduje, że odkrywane w ten sposób zasady stają się bardziej wiarygodne, a przez to nie grozi im szybkie zapomnienie. Tym bardziej że hipotezy weryfikowane są także podczas obserwacji nabywania kompetencji językowej przez dzieci. Takie całościowe oglądanie języka jest w dzisiejszym poukładanym z fragmentów świecie szczególnie warte podkreślenia.

Mimo że Profesor Roman Laskowski związał się na trwałe z Instytutem Języka Polskiego PAN, zawsze dzielił się swoją wiedzą i doświadczeniem ze studentami, także z młodszymi pracownikami naukowymi i doktorantami. Prowadził zajęcia w Krakowie, Rzeszowie, Katowicach, Warszawie i Goeteborgu. Potwierdzeniem umiejętności przekazywania wiedzy jest też gramatyka polska dla Niemców („Polnische Grammatik”) oraz udział w bezprecedensowych wydawnictwach encyklopedycznych („Encyklopedia języka polskiego”, „Encyklopedia językoznawstwa ogólnego”). Zarówno w Krakowie, jak i w Goeteborgu zorganizował wiele międzynarodowych spotkań językoznawców. W czasie tych spotkań zawsze był niezwykle ważnym moderatorem dyskusji. Jak mało kto zabiega o otwarcie polonistyki na nowe style naukowego myślenia, dąży do skrócenia dystansu między nauką polską i światową.

W naszym przekonaniu najbardziej znamienna cecha Jego działalności naukowej to twórczy krytycyzm. Dyskusje z Profesorem Romanem Laskowskim są trudne, ale niezwykle owocne. Krytycyzm ten sprawia, że zarówno w Jego własnych pracach, jak i w pracach, które są przez Niego komentowane, niewiele pozostaje hipotez ad hoc. Świadczą o tym choćby redagowane przez Romana Laskowskiego „Studia gramatyczne”, „Studies in Polish Linguistics” czy zupełnie od niedawna „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego”. Zdając sobie sprawę z własnych niedostatków – wszak wszyscy uczyliśmy się od Romana Laskowskiego krytycyzmu – mamy jednak nadzieję, że ten tom prac przyjmie Profesor z krytycyzmem, ale też z wyrozumiałością.