Janusz Rieger, Iwona Cechosz-Felczyk, Ewa Dzięgiel, Język polski na Ukrainie w końcu XX wieku. Część 2. Polszczyzna w Lwowskiem, Żytomierskiem i na Podolu. Teksty, Kraków 2007, 344 s. + mapa

[fragment Przedmowy]

Oddajemy do rąk czytelników kolejny tom opisujący polszczyznę na Ukrainie. W poprzednim opisywaliśmy język polski w Lwowskiem, Tarnopolskiem, na Podolu, w niniejszym tomie uzupełniamy tamte strony i rozpoczynamy opis gwar polskich na Wołyniu w jego wschodniej części, tj. w Żytomierskiem. Należy pamiętać, że generalnie Wołyń jest miejscem nowszej kolonizacji z XIX i początków XX w. Polaków ściągano do rodzącego się tu przemysłu. W latach 1924-1927 wsi polskie m. in. Żytomierskiem badała specjalna komisja powołana do ustalenia liczby Polaków, ich wzajemnych stosunków z Ukraińcami, ich stosunku do nowej władzy i do niepodległej Polski, dla stwierdzenia, jakim językiem się posługują na co dzień i w pracach rady wiejskiej, dla wywiedzenia się, jakie są ich korzenie. Z akt komisji dowiadujemy się skąd - według tradycji - przybyli osadnicy (...) Niektóre wioski miały być założone 100 czy 150 lat wcześniej, a Polacy ściągali z "Polski" (pewnie z Kongresówki), z Galicji (a więc z zaboru austriackiego), z Podola. Na nowe osady wskazują często nazwy: Huta Justynówka, Nowy Zawód itp. Badania terenowe i nagrania staramy się prowadzić nadal, ale coraz trudniej jest dotrzeć do osób, które pamiętałyby dawne czasy, a język jest coraz bardziej zmieniony (...)