Helena Grochola-Szczepanek, Rozmowy na Spiszu. Antologia polskich tekstów gwarowych.

Instytut Języka Polskiego PAN, Kraków 2022, 256 s.

ISBN 978-83-64007-82-8

Polski Spisz to niewielki obszar Małopolski południowej, niezwykle zróżnicowany pod względem kulturowym. Jeszcze w latach 70. XX wieku, kiedy ukazały się „Spiskie teksty gwarowe z obszaru Polski” (1972) Józefa Bubaka, język mieszkańców regionu był jednolity, zarówno starsze, jak i młodsze pokolenia posługiwały się dobrze zachowaną gwarą.

Jak w ciągu półwiecza zmieniła się mowa społeczności spiskiej? Jak bardzo jest zróżnicowana? Odpowiedź na te pytania przynosi zbiór tekstów gwarowych Heleny Grocholi-Szczepanek. Zebrany przez Autorkę materiał pokazuje, że współcześnie język Spiszaków upodabnia się do polszczyzny ogólnej, następuje stopniowe zatracanie cech dialektalnych. Mieszkańcy regionu używają powszechnie kodu mieszanego, łączącego elementy gwary i polszczyzny ogólnej. Mimo postępujących zmian gwara spiska nadal się utrzymuje i w każdej miejscowości można usłyszeć jej charakterystyczne brzmienie.

„Rozmowy na Spiszu” to zapis żywej, autentycznej mowy, dokonany na podstawie wywiadów przeprowadzonych z mieszkańcami regionu w latach 2015–2018. Rozmowy nagrywano w rodzinnym środowisku respondentów, zwykle w ich domach. Ideą opracowania było bowiem zanotowanie wypowiedzi spontanicznych, zawierających elementy wynikające z naturalnej niepłynności mowy. Do transkrypcji oddającej wszystkie cechy wymowy gwarowej wykorzystano znaki pisowni ogólnopolskiej. Taka forma zapisu umożliwia korzystanie z opracowania każdemu czytelnikowi. Odbiór tekstów ułatwia także dostęp do wybranych nagrań gwarowych.

Wybrane fragmenty nagrań, na podstawie których powstały „Rozmowy na Spiszu”, udostępnione są w Internecie pod adresem https://rcin.org.pl/dlibra/publication/272823