• Ewa Deptuchowa, Odpowiedniki czeskiego aorystu w Biblii królowej Zofii.
Ewa Deptuchowa, Odpowiedniki czeskiego aorystu w Biblii królowej Zofii (Genesis - Iosue), Kraków 2008, 155 s.
seria: Prace Instytutu Języka Polskiego PAN nr 131

WSTĘP

W Biblii królowej Zofii występują formy, które w literaturze językoznawczej określane są albo jako formy aorystu, albo jako formy czasu teraźniejszego w funkcji czasu przeszłego (tzw. praesens historicum).

W staropolszczyźnie aoryst, jako czas przeszły o aspekcie dokonanym, był już kategorią martwą. Uważa się, że występujące w Biblii królowej Zofii jego poświadczenia są archaizmami, użytymi pod wpływem czeskim. Mówi się wręcz o replikach form czeskich, czyli czymś, co tłumacze-pisarze polskiej Biblii bezwiednie przejmowali z tekstu czeskiego, stanowiącego podstawę przekładu. Brakiem rozumienia form czeskiego aorystu tłumaczy się też pogląd o oddawaniu ich przez formy czasu teraźniejszego w funkcji czasu przeszłego. W większości przypadków, zaznaczywszy, że występowanie aorystycznych form w tekście czeskim ogranicza się do 3. os. 1. poj. (do wyjątkowych należą formy 3. pl.), formy aorystu i praesens są takie same. Rozstrzygniecie, na ile świadoma była tutaj ingerencja polskiego tłumacza, wydaje się sprawą trudną, a być może niewykonalną. „Gdy się rozważa użycie jakiejkolwiek formy gramatycznej, trzeba pamiętać, że nie ma ona wówczas samodzielnej wartości, lecz jest nieodłączną cząstką wyobrażenia morfologicznego, na które oprócz formy składa się także właściwe jej znaczenie”. Znajomość poczucia językowego tłumaczy czy pisarzy mogłaby pomóc w definitywnym rozwiązaniu problemu, czy mamy do czynienia z formą aorystu, czy z formą praesens w funkcji czasu przeszłego.

Niewątpliwie, na wystąpienie określonych form dla oddania czasu przeszłego w Biblii królowej Zofii nie pozostaje bez wpływu tekst czeski, będący podstawą tłumaczenia. Zbadanie szczegółowe, jakie odpowiedniki służą oddaniu form, które w tekstach czeskich Biblii są aorystami, może pozwolić na określenie prawdopodobnego sposobu ich tłumaczenia. Od razu bowiem trzeba zaznaczyć, że formy czasu teraźniejszego (głównie czasowników dokonanych) nie są jedynymi formami, które pojawiają się w miejscu czeskich aorystów.

Analizie badawczej poddaje pierwszą połowę zachowanego tekstu Biblii, czyli tekst pierwszych czterech tłumaczy-pisarzy. O takim zakresie materiału zadecydowało to, że w ramach grantu, zakładającego opracowanie zabytków polskiego piśmiennictwa średniowiecznego na nośniku elektronicznym, przygotowywanego pod kierunkiem Wacława Twardzika w Pracowni Języka Staropolskiego IJP PAN, zajmowałam się właśnie tą częścią Biblii królowej Zofii. Takie mechaniczne ograniczenie materiału badawczego można po części usprawiedliwić i tym, że Biblia ta nie stanowi jednolitej całości, jeżeli idzie o warsztat translatorsko-pisarski. Opracowywanej przeze mnie części nie można traktować jako całości, ale trzeba partię każdego pisarza rozpatrywać oddzielnie. Taką też metodę przyjmuję w pracy. Niewątpliwie, istotne będą porównania i wnioski pod kątem ich cech wspólnych i różnic, gdyż mogą się one złożyć na przyczynek do charakterystyki języka polskiego połowy XV w.

Ewa Deptuchowa

Ewa Deptuchowa, Odpowiedniki czeskiego aorystu w Biblii królowej Zofii.

  • Kod Produktu: Ewa Deptuchowa, Odpowiedniki czeskiego aorystu w Biblii
  • Dostępność: 27
  • 9,99zł

  • Bez podatku: 9,99zł